De antibioticachecklist: verschil tussen gerapporteerde en daadwerkelijk geleverde zorg

Steeds vaker worden checklists gebruikt om de kwaliteit van zorg in het ziekenhuis te verbeteren. Het invullen van een checklist garandeert echter niet dat de items ook daadwerkelijk worden uitgevoerd. In een recent gepubliceerde studie laten Frederike van Daalen en collega’s zien wat het verschil is tussen gerapporteerde en daadwerkelijk geleverde antibiotische zorg na introductie van een antibioticachecklist.  

Recent werd in negen Nederlandse ziekenhuizen een checklist geïntroduceerd om het antibioticagebruik te optimaliseren. Kwaliteitsindicatorscores lieten zien dat de introductie van de checklist geassocieerd was met significant beter antibioticagebruik. Hoewel indicatorscores geassocieerd waren met een kortere opnameduur van de patiënt, liet ‘gebruik van de checklist’ geen relatie zien met opnameduur. Een mogelijke verklaring voor het uitblijven van een effect van checklistgebruik op de opnameduur kan zijn dat ‘checklistgebruik’ niet hetzelfde is als ‘adequaat antibioticagebruik’. Oftewel: het zetten van een vinkje garandeert niet dat een punt op de checklist ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd.

Om deze hypothese verder te onderzoeken werden verdiepende analyses gedaan naar de verschillen tussen gerapporteerde en daadwerkelijk uitgevoerde checklistitems. Gerapporteerde items waren de vinkjes die de artsen op de checklist hadden genoteerd. Wat er daadwerkelijk was gedaan, werd gebaseerd op gegevens uit het patiëntendossier. In 24% van de gevallen kwam het vinkje niet overeen met wat er daadwerkelijk was gedaan. In meer dan 20% van de vinkjes werd er “JA” gerapporteerd terwijl het checklistpunt niet daadwerkelijk was uitgevoerd.

In 43% van de vinkjes was er sprake van “beiden JA”: er werd “JA” gerapporteerd en “JA” het punt werd daadwerkelijk uitgevoerd. Per checklist werd er een “totaal beiden JA score” bepaald. Een hogere “totaal beiden JA score” bleek geassocieerd te zijn met een kortere opnameduur van de patiënt. Dit betekent dat als de checklist wordt gebruikt zoals bedoeld, het gebruik dan wel geassocieerd is met een kortere opnameduur.

Het vermoeden op discrepantie tussen gerapporteerde zorg en daadwerkelijk geleverde zorg werd al eerder beschreven, maar deze studie is de eerste studie die dit verschil ook laat zien op het niveau van de checklistitems. De auteurs concluderen dan ook dat een checklist niet geschikt is als meetinstrument voor daadwerkelijk geleverde zorg.

Dit artikel maakt onderdeel uit van het proefschrift ‘Improving antibiotic use in daily hospital practice: the antibiotic checklist’ dat Frederike van Daalen op 11 januari zeer succesvol verdedigde aan de UvA.
Promotoren waren prof. dr. S.E. Geerlings en prof. dr. M.E.J.L. Hulscher (Radboud Universiteit Nijmegen). Copromotor was prof. dr. J.M. Prins.