Juist antibioticagebruik: ‘wat’ en ‘hoe’ in ziekenhuizen

Juist gebruik van antimicrobiële middelen is belangrijk om klinische uitkomsten te verbeteren, kosten te verminderen en resistentieontwikkeling tegen te gaan. Wat is echter ‘juist antibioticagebruik’ en hoe kunnen we ervoor zorgen dat antibiotica juist gebruikt worden in de dagelijkse praktijk? Om een antwoord te geven op beide vragen, vatten Marlies Hulscher en Jan Prins de wetenschappelijke literatuur hierover samen. Zij maken hierbij gebruik van systematische literatuurstudies.

De literatuur laat enerzijds zien dat er veel ‘aanbevolen zorg-interventies’ (kwaliteitsindicatoren) gehanteerd kunnen worden voor het definiëren van ‘juist gebruik’. Slechts een deel daarvan is onderbouwd met bewijs; hierbij is er sprake van bewijs van lage kwaliteit. Er is dan ook behoefte aan goed opgezette, (gerandomiseerd) gecontroleerde studies die het effect nagaan van de aanbevolen zorg op tenminste één van de hierboven genoemde uitkomstmaten.

De literatuur laat anderzijds zien dat er veel strategieën voorhanden zijn om juist antibioticagebruik in de dagelijkse praktijk verbeteren. Elk van deze strategieën kan effectief zijn; studies naar dezelfde strategie laten echter grote variatie in effectiviteit zien. Onderzoekers sluiten in hun strategiekeuze nog niet of nauwelijks aan bij de gedragsdeterminanten die ten grondslag liggen aan het huidige antibioticagebruik. Er is dus niet zozeer behoefte aan aanvullende studies die de effectiviteit van verschillende strategieën in kaart brengen.

Wat we wel nodig hebben, zijn strategieën die gebaseerd zijn op een determinantenanalyse en theorieën over gedragsverandering. Deze systematisch ontwikkelde strategieën moeten vervolgens in goed opgezette trials getest worden op effectiviteit en kosteneffectiviteit; bij voorkeur wordt ook een procesevaluatie uitgevoerd die licht werpt op de mechanismen en processen die verantwoordelijk zijn voor deze uitkomsten. Liefst worden in trials meerdere strategieën (bijvoorbeeld met toenemende complexiteit) met elkaar vergeleken. Bij het bevorderen van ‘goed antibioticagebruik’ in de dagelijkse praktijk kan er dus nog veel geleerd worden van de gedragswetenschappen.